سونوگرافی حاملگی
سونوگرافی حاملگی چیست؟
در طول دوران بارداری برای پایش وضعیت تکامل جنین در رحم مادر، از امواج التراسوند جهت تشکیل تصویر جنین استفاده میشود. با بررسی این تصاویر رادیولوژیست اطلاعاتی از وضعیت رحم و سلامت جنین و مادر بدست می‌آورد. در طول بارداری، گزارش این بررسیها، پزشک متخصص زنان را از وضعیت بارداری آگاه می‌سازد و بر اساس آن، پزشک اقدامات لازم را جهت حفظ سلامت مادر و جنین انجام میدهد. این اقدامات میتواند شامل انتخاب زمان زایمان و نوع زایمان، درخواست آزمایشهای ژنتیک، آمادگی جهت مقابله با چالشهای احتمالی در هنگام زایمان و یا تصمیم به ختم بارداری باشد. در طول بارداری بسته به اینکه سونوگرافی با چه منظوری و در چه هفته‌ای از حاملگی انجام میشود، میتواند اطلاعاتی از قبیل حاملگی داخل یا خارج رحمی، موقعیت جفت و میزان مایع آمنیوتیک، جنسیت جنین، چندقلویی، روند رشد و وزن جنین و همچنین جزئیات ناهنجاریهای جنینی قابل تشخیص با سونوگرافی را در تمام ارگانها و اندام جنین در اختیار ما قرار دهد.
آیا سونوگرافی حاملگی برای جنین ضرر دارد؟
بدلیل حساسیت سونوگرافی حاملگی، این پرسش و نگرانی درباره تأثیر امواج سونوگرافی بر سلامت جنین همیشه وجود دارد. سونوگرافی بر اساس تابش غیریونساز بوده و خطرات تصویربرداری با اشعه ایکس را ندارد. ایمنی این روش تصویربرداری، به تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا رسیده است و در مدت زمان طولانی که از استفاده آن در حاملگی میگذرد، ضرر شناخته شده‌ای برای جنین گزارش نگردیده‌است.
سونوگرافی حاملگی در چه هفته هایی از دوران بارداری انجام میشود؟
سونوگرافیهای بارداری را از لحاظ انجام در هفته‌های گوناگون، میتوان به سه دسته تقسیم بندی کرد:
- سونوگرافیهای سه ماهه اوّل بارداری: این سونوگرافیها از هفته چهار تا دوازده و به منظور تأیید حاملگی و تشخیص داخل یا خارج رحمی بودن آن، مشاهده ضربان قلب جنین، تعیین سن حاملگی و وضعیت جفت، بررسی وضعیت رحم و تخمدانهای مادر و اندازه گیری طول سرویکس بکار میرود.
- سونوگرافیهای سه ماهه دوّم بارداری: این سونوگرافیها از هفته 12 تا 24 انجام میشوند. زمان سونوگرافی غربالگری مرحله اوّل از 11 تا 13 هفته و 6 روز بوده (بهترین زمان 12 الی 13 هفته) و با اندازه‌گیری مقدار NT ، میزان احتمال ابتلاء جنین به سندرم داون و اختلالات ژنتیکی دیگر بررسی میشود. با سونوگرافی تعیین جنسیت، از هفته 14 به بعد میتوان با دقت بالایی جنسیت جنین را تعیین کرد. از هفته 18 تا 22 غربالگری مرحله دوّم انجام میگیرد که شامل بررسی دقیق اعضا و اندامهای جنین از لحاظ تعیین وجود ناهنجاریهای مادرزادی است.
- سونوگرافیهای سه ماهه سوّم بارداری: از هفته 24 تا 40 تعیین وضعیت حاملگی با کنترل رشد جنین ادامه می یابد. آیا جنین رشد متناسب با سن را داشته است یا اینکه رشد او کوچکتر از حد نرمال و یا بزرگتر از حد طبیعی است؟ در اواخر بارداری موقعیت جفت و جنین برای زایمان تعیین میگردد. از 28 هفته به بعد، با انجام سونوگرافی پروفیل بیوفیزیکال به همراه تست بدون استرس قلب، ضربان قلب و میزان تنفس و تحرک، تون بدن جنین و میزان مایع آمنیوتیک اطراف آن مورد بررسی قرار میگیرد و بر حسب نتیجه و در صورت کاهش حرکت جنین، کاهش مایع و یا نبود حرکت جنین، ممکن است ختم بارداری انجام گیرد. در سه ماهه سوّم بارداری نیز بهتر است جنین از لحاظ آنومالی و ناهنجاریهای مادرزادی که تظاهرات دیررس دارند (از جمله هیدرونفروز در کلیه‌ها، هیدروسفالی و هرنی دیافراگماتیک) دوباره بررسی شود.
در یک مرکز رادیولوژی و سونوگرافی خوب، سونوگرافی حاملگی چگونه انجام میشود؟
بعلت حساسیت زیاد دوران بارداری و خطراتی که ممکن است در این دوران برای جان مادر و جنین ایجاد شود، سونوگرافی حاملگی در میان انواع سونوگرافیها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بارداری در مادر و میزبانی یک موجود زنده در بدن او، اگرچه پدیده ای شگرف و از شاهکارهای طبیعت است ولی از همان آغاز، ممکن است این فرآیند جان مادر را تهدید کند. حاملگی خارج از رحم در صورتی که در هنگام سونوگرافی تشخیص داده نشود میتواند برای مادر کشنده باشد. لازمه این تشخیص دقیق، تجربه و دانش بالای رادیولوژیست است. در سونوگرافیهای غربالگری و آنومالی علاوه بر این تجربه و دانش بالا و استفاده از دستگاه سونوگرافی مدرن، شکیبایی و صرف زمان کافی برای انجام سونوگرافی و وسواس در پرداختن به جزئیات و پایبندی به استانداردها و اصول علمی، نقش اساسی در تشخیص دقیق ناهنجاریهای مادرزادی دارند. برای نمونه در سونوگرافی غربالگری مرحله اول در صورتی که جنین در موقعیت استاندارد نباشد، اندازه گیری مقدار NT دقیق نبوده و ممکن است در تشخیص احتمال ابتلای جنین به سندرم داون دچار اشتباه شویم. تنها یک رادیولوژیست متعهد و با تجربه است که حاضر است به خاطر یک اندازه گیری دقیقتر یا شمردن تمامی انگشتان دست جنین، علاوه بر انجام سونوگرافی غربالگری در زمان معمول آن، روز بعد نیز سونوگرافی را تکرار نماید تا شاید آن روز جنین بازیگوش، مشت گره کرده اش را باز کرده باشد و یا به دلخواه او چرخیده باشد. هر چند که صرف این زمان اضافی برای بررسی دوباره، ضرر مالی برای او در پی خواهد داشت.
سونوگرافی پروفیل بیوفیزیکال
در سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل معیار سلامتی جنین، مجموع امتیازهایی است که به هر کدام از ویژگیهای تنفس، تحرک، انعطاف پذیری و سطح مایع آمنیوتیک داده میشود. در این نوشته با جزئیات این فرآیند آشنا خواهیم شد.
ادامه